Zdrada Judasza i pojmanie Jezusa, uwolnienie św. Piotra

Zdrada Judasza i Pojmanie Jezusa

Fakt ten opisują wszyscy Ewangeliści. Kwatera ukazuje Pocałunek Judasza i Pojmanie Jezusa, co łaciński napis określa: JUDAS TRADIDIT X[RIST]UM. Jezus zwrócony lekko w stronę żydowskich strażników wydaje się pytać: „Kogo szukacie?”. Oglądamy scenę w momencie, kiedy Judasz dopełnił już zdrady pocałunkiem, żołdacy krępują powrozem ręce Jezusa i wyprowadzają Go przez bramę. Wykonawcom Drzwi udało się osiągnąć fałszywą przymilność w pozie Judasza i dostojeństwo świadomego swego przeznaczenia Chrystusa.

Pojmanie Jezusa należy do najstarszych tematów w cyklu pasyjnym. Dość często była to scena paralelna do Uwięzienia św. Piotra. Odbiciem tej tradycji jest umieszczenie w cyklu pasyjnym Drzwi Płockich Uwolnienia św. Piotra z więzienia. Kwatera płocka charakteryzuje się tym, że Chrystus nie patrzy w kierunku Judasza, ale odwraca odeń głowę. Zachowanie św. Piotra zostało ukazane tu zupełnie wyjątkowo, tak, jakby była to scena wyjęta z większego cyklu: Apostoł – o zafrasowanym wyrazie twarzy – nie ma miecza, nie walczy o uwolnienie Mistrza. Stoi na uboczu, pasując bardziej do kompozycji, w której przedstawiano ucieczkę uczniów.

Jego cofnięcie mówi więcej o bojaźliwości i smutku niż o jego porywczym charakterze. Należący do służby świątynnej Żydzi, przedstawieni są ubrani w krótkie suknie i typowe dla sposobu ukazywania ich w sztuce średniowiecznej szpiczaste kapelusze. Warto zaznaczyć, że niekiedy w średniowieczu Zdrada Judasza zastępowała ikonograficznie Ostatnią Wieczerzę. Pojawia się więc nowy aspekt doktrynalny tej kwatery. Przypomniane zostaje ustanowienie Eucharystii i Mowa Pożegnalna Jezusa podczas Uczty. Obecność Judasza i Piotra w ikonografii Drzwi Płockich stanowi dla chrześcijan wykładnię anagogiczną jak należy pokutować za grzechy, które są uleganiem pokusie.

Uwolnienie św. Piotra

Przywiązywano wielką wagę do tych przedstawień. Wizerunki św. Piotra służyły zobrazowaniu idei, że Kościół założony przez Chrystusa, choć składa się z wielu członków, nawróconych z judaizmu i spośród pogan, jest jeden. Na jego czele został ustanowiony tylko jeden następca Chrystusa, mający największy autorytet wśród Apostołów i pozostałych chrześcijan. Nie Jerozolima, nie Antiochia, ale Rzym stał się jego siedzibą i w sprawach spornych uciekano się do rozstrzygnięć Piotra w Rzymie.

Drzwi Płockie

Drzwi Płockie, inaczej Drzwi Magdeburskie, Korsuńskie lub Sigtuńskie – brązowe drzwi znajdujące się niegdyś w bazylice katedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku. Zabytek sztuki romańskiej. Obecnie oryginalne drzwi znajdują się w zachodnim portalu soboru św. Sofii w Nowogrodzie Wielkim w Rosji, zaś w katedrze w Płocku od roku 1982 znajduje się ich odlew (kopia).

Z dotychczasowych badań wynika, że Drzwi były w Płocku prawdopodobnie przez około 250 lat, a następnie ozdobiły sobór św. Sofii (Mądrości Bożej) w Nowogrodzie Wielkim na Rusi. Nie wiadomo, jak Drzwi znalazły się w Nowogrodzie. Według XV–wiecznej legendy przywiózł je z Bizancjum książę Włodzimierz Wielki poprzez Korsuń na Krymie (stąd nazwa drzwi korsuńskie), co jednak nie jest możliwe.

Według niektórych hipotez historycznych miały być zrabowane w XIII w. przez Litwinów podczas ich wyprawy na Mazowsze. Inni badacze historii twierdzą, że zostały przekazane jako dar duchowieństwa polskiego bądź książąt płockich dla księcia nowogrodzkiego, Lingwena Olgierdowicza, brata Władysława II Jagiełły. Według jednych źródeł trafiły do Nowogrodu już w 1170 – wkrótce po wykonaniu, według innych przed połową XV wieku. Według wersji, jaką ogłosił w 1823 r. Friedrich von Adelung, Drzwi są militarnym trofeum Nowogrodzian (ściślej Karelów, Estończyków, Iżorów i północnych Rusinów), którzy zdobyli je w 1187 r. podczas wyprawy do ówczesnej stolicy Szwecji Sigtuny (stąd XIX-wieczna nazwa drzwi sigtuńskie).

Drzwi do katedry w Płocku zamówił biskup Aleksander z Malonne (zm. 1156). Mistrz Riquin, wraz z pomocnikiem Waismuthem, odlali je w brązie, w technice wosku traconego, w latach 1152–1154 w jednej z magdeburskich odlewni. Nie ma pewności czy należała ona do tamtejszej fabrica ecclesiae, działającej przy katedrze, zarządzanej przez biskupa Wichmana z Wetynu (ok. 1110-1192).

Figurki biskupów i wykonawców  znajdują się wśród reliefów, do których w 1 ćwierci XV w. dodano jeszcze przedstawienie ruskiego odlewnika, mistrza Abrahama. On też przystosował wrota do portalu zachodniego w soborze sofijskim w Nowogrodzie Wielkim na Rusi, dodając cyrylicą  tłumaczone z łaciny ruskie napisy. Hipotetycznie przyjmuje się, że drzwi zostały zrabowane z Płocka pod koniec XIII w. i po różnych kolejach losu, zawieszono je jako „miedzianą ikonę” w cerkwi prawosławnej na początku XV w.