Tryptyk późnogotycki

Mistrz Ołtarza z Gościszowic stworzył duży warsztat działający na Śląsku w okolicach Żagania i Szprotawy. Wykonywano w nim przede wszystkim nastawy ołtarzowe składające się zwykle z rzeźbionych części środkowych, awersów skrzydeł i predelli oraz malowanych awersów skrzydeł. Z warsztatem Mistrza Ołtarza z Gościszowic wiązane są retabula z Sulechowa (1499), Wichowa (ok. 1500, w kościele parafialnym w Mirocinie Średnim); Gościszowic i Dzikowic (ok. 1505), Konina Żagańskiego i Kościana (1507); Chich (1512, w kościele parafialnym w Bukowienie Bobrzańskiej; Konina Żagańskiego (1514); Chich (1516) i Mycielina (ok. 1520).

Wpływy warsztatu sięgały nie tylko północno-zachodniego Śląska. ale również Wielkopolski, okolic Drezna (nastawa w Lomnitz). Pewna liczba retabulów w Brandenburgii wykazuje związki stylistyczne z malarskimi dziełami warsztatu (nastawy w Lindena, Oppelheim, Priessen, Riedebeck, Schoenborn, Trebitz).

W środkowej części większości retabulów mieści się przedstawienie w typie Sacra Conversazione, to jest trójosobowa grupa, składająca się z Marii z Dzieciątkiem oraz dwóch świętych. Pojedyncze figury świętych często wypełniają również awersy skrzydeł nastaw (Poliptyk z Gościszowic). Upodobanie do takiej kompozycji głównego otwarcia retabulum świadczy o zdecydowanym tradycjonalizmie warsztatu. Sceny narracyjne pojawiają się w głównie malowanych kwaterach rewersów skrzydeł, a niekiedy również w kwaterach głównych (Zaśnięcie Marii w Retabulum z Chich z 1516 r., Ostatnia Wieczerza w Tryptyku z Mycielina), na awersach skrzydeł (Tryptyk z Chich z 1512 r.), częściej w predellach (Hołd Magów w Tryptyku z Chich z 1516 r., tzw. Wielka Święta Rodzina w Tryptyku z Gosciszowic i Tryptyku z Chich z 1512 r.).

Tradycjonalizm warsztatu Mistrza Ołtarza z Gościszowic ujawnia się także przy analizie stylistycznej. Mistrz powtarza właściwie jeden kobiecy i jeden męski typ fizjonomiczny, pozbawiony wyrazu psychicznego, różnicowany tylko nakryciem głowy, a w wypadku mężczyzn – zarostem i fryzurą. Proporcje postaci w kwaterach głównych są poprawne, a na skrzydłach – nieco zbyt przysadziste. W scenach narracyjnych brak rozbudowanej głębi przestrzennej, postacie są ustawiane na jednym planie, a w scenach wieloosobowych – spiętrzane. Fałdy draperii są łamane ostro, niekiedy tworzą dekoracyjne, malownicze układy. W częściach rzeźbionych dopatrywano się oddziaływań rzeźby południowoniemieckiej oraz śląskiej, zwłaszcza wrocławskiego kręgu Jakuba Beinharta. Linearny charakter malowideł pozwala, zdaniem badaczy, postawić hipotezę, że wykonywał je rzeźbiarz. Części malowane zdradzają oddziaływanie twórczości malarzy norymberskich (Michael Wolgemut, wrocławskie dzieła Hansa Pleydenwurffa) oraz anonimowego malarza wrocławskiego, zwanego Mistrzem lat 1486-87.

Autor: Grażyna Jurkowlaniec, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, marzec 2002