Biskup Aleksander z Malonne

Biskup Aleksander z Malonne – budowniczy katedry i fundator Drzwi Płockich.

Data jego urodzin nie jest znana. Przyjmuje się, że mogło to być pod koniec XI w., pochodził z rodu rycerskiego. Należał do kapituły katedralnej w Leodium albo w Malonne, które należało do diecezji leodyjskiej. W 1129 r. został biskupem w Płocku jako piąty rządca diecezji erygowanej w 1075 r. Współpracował z dwoma wybitnymi książętami Mazowsza. Pierwszym był władca Polski Bolesław Krzywousty, którego Aleksander pochował w nowo zbudowanej katedrze obok jego ojca, Władysława Hermana. Drugim był Bolesław IV Kędzierzawy.

Łącząc władzę duchowną ze świecką, Aleksander okazał się człowiekiem energicznym i pełnym przeciwieństw. Wincenty Kadłubek scharakteryzował go krytycznie, powiadając, że był to zarazem baranek i lew, wilk i pasterz, mąż zbrojny i pobożny. Przeszedł do historii bardziej jako mecenas sztuki niż jako polityk. Zasłużył się dla polskiej architektury sakralnej XII w., wznosząc na Mazowszu pierwszą murowaną katedrę, konsekrowaną w 1144 r.
Była to budowla trójnawowa z transeptem i apsydami. W części zachodniej znajdował się chór, odpowiadający westwerkom w architekturze ottońskiej. Główne wejście znajdowało się w portalu od strony północnej, w pobliżu wież, ulokowanych w fasadzie zachodniej. Do tego portalu Aleksander zamówił w Magdeburgu brązowe drzwi, które wykonała odlewnia należąca do fabryki kościoła kierowanego wówczas przez biskupa Wichmana, a głównym twórcą wrót był mistrz Riquin.

Aleksander zmarł w 1156 r., a wizerunek na Drzwiach Płockich jest jedynym jego przedstawieniem w sztuce XII w., jakie przetrwało do naszych czasów.

Drzwi Płockie

Drzwi Płockie, inaczej Drzwi Magdeburskie, Korsuńskie lub Sigtuńskie – brązowe drzwi znajdujące się niegdyś w bazylice katedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku. Zabytek sztuki romańskiej. Obecnie oryginalne drzwi znajdują się w zachodnim portalu soboru św. Sofii w Nowogrodzie Wielkim w Rosji, zaś w katedrze w Płocku od roku 1982 znajduje się ich odlew (kopia).

Z dotychczasowych badań wynika, że Drzwi były w Płocku prawdopodobnie przez około 250 lat, a następnie ozdobiły sobór św. Sofii (Mądrości Bożej) w Nowogrodzie Wielkim na Rusi. Nie wiadomo, jak Drzwi znalazły się w Nowogrodzie. Według XV–wiecznej legendy przywiózł je z Bizancjum książę Włodzimierz Wielki poprzez Korsuń na Krymie (stąd nazwa drzwi korsuńskie), co jednak nie jest możliwe.

Według niektórych hipotez historycznych miały być zrabowane w XIII w. przez Litwinów podczas ich wyprawy na Mazowsze. Inni badacze historii twierdzą, że zostały przekazane jako dar duchowieństwa polskiego bądź książąt płockich dla księcia nowogrodzkiego, Lingwena Olgierdowicza, brata Władysława II Jagiełły. Według jednych źródeł trafiły do Nowogrodu już w 1170 – wkrótce po wykonaniu, według innych przed połową XV wieku. Według wersji, jaką ogłosił w 1823 r. Friedrich von Adelung, Drzwi są militarnym trofeum Nowogrodzian (ściślej Karelów, Estończyków, Iżorów i północnych Rusinów), którzy zdobyli je w 1187 r. podczas wyprawy do ówczesnej stolicy Szwecji Sigtuny (stąd XIX-wieczna nazwa drzwi sigtuńskie).

Drzwi do katedry w Płocku zamówił biskup Aleksander z Malonne (zm. 1156). Mistrz Riquin, wraz z pomocnikiem Waismuthem, odlali je w brązie, w technice wosku traconego, w latach 1152–1154 w jednej z magdeburskich odlewni. Nie ma pewności czy należała ona do tamtejszej fabrica ecclesiae, działającej przy katedrze, zarządzanej przez biskupa Wichmana z Wetynu (ok. 1110-1192).

Figurki biskupów i wykonawców  znajdują się wśród reliefów, do których w 1 ćwierci XV w. dodano jeszcze przedstawienie ruskiego odlewnika, mistrza Abrahama. On też przystosował wrota do portalu zachodniego w soborze sofijskim w Nowogrodzie Wielkim na Rusi, dodając cyrylicą  tłumaczone z łaciny ruskie napisy. Hipotetycznie przyjmuje się, że drzwi zostały zrabowane z Płocka pod koniec XIII w. i po różnych kolejach losu, zawieszono je jako „miedzianą ikonę” w cerkwi prawosławnej na początku XV w.