Zwiastowanie Maryi, Chrzest Chrystusa

Zwiastowanie Maryi

Tematyka chrystologiczna jest główną treścią dekoracji Drzwi Płockich. Historia Dzieciństwa Jezusa zajmuje lewe skrzydło, a sceny pasyjne — prawe. Sceny z Dzieciństwa Jezusa stanowią ilustrację dogmatu o Wcieleniu. Na cykl składają się: Zwiastowanie Maryi, Nawiedzenie Elżbiety, Narodziny w Betlejem, Pokłon Mędrców ze Wschodu, Ofiarowanie w świątyni, Rzeź Niewiniątek, Ucieczka do Egiptu i zamykający cykl Chrzest Jezusa.

Ikonografię prawej płytki kwatery zda się komentować apokryficzna Ewangelia Pseudo Mateusza: „Trzeciego dnia, kiedy pracowała nad purpurą, również przyszedł do niej młodzieniec o niezwykłej piękności. Maryja, widząc go, wielce się przeraziła. On zaś rzekł: «Nie lękaj się, Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. Oto poczniesz w łonie i porodzisz króla, który będzie panował nie tylko na ziemi, lecz i w niebie, i będzie rządził na wieki wieków» (Ps Mt IX, 2).

Lewa płytka kwatery ukazuje moment, kiedy gołębica jakby przebijała się przez nimb, aby dotknąć głowy Maryi. Taką kompozycję nazywamy Conceptio per aurem (poczęcie przez ucho), gdzie gołębica w strumieniu złotego deszczu promieni leci w kierunku ucha. Maryja słyszy Boską Nowinę i przyjmuje ją, w sposób cudowny jako dziewica staje się Matką.

Chrzest Chrystusa

Jako ilustrację tego artykułu wiary wybrano scenę Chrztu Chrystusa. Sens teologiczny Chrztu Jezusa wyraża się w teofanii, która zawiera trzy elementy: otwarcie niebios, zstąpienie Ducha Świętego pod postacią gołębicy i głos z nieba. Gołębica Ducha Świętego, jako znak widoczny, odgrywa podobną rolę jak gwiazda prowadząca Mędrców do Adoracji Dzieciątka. Ojcowie Kościoła łączyli ją z gołębicą Noego, która po potopie przyniosła gałązkę po zakończeniu kary, a św. Augustyn porównywał ją do Ducha Bożego unoszącego się nad wodami przy stwarzaniu świata. Gołębica w tej scenie oznacza także koniec czasu oczekiwania i początek Zbawienia.

Drzwi Płockie

Drzwi Płockie, inaczej Drzwi Magdeburskie, Korsuńskie lub Sigtuńskie – brązowe drzwi znajdujące się niegdyś w bazylice katedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku. Zabytek sztuki romańskiej. Obecnie oryginalne drzwi znajdują się w zachodnim portalu soboru św. Sofii w Nowogrodzie Wielkim w Rosji, zaś w katedrze w Płocku od roku 1982 znajduje się ich odlew (kopia).

Z dotychczasowych badań wynika, że Drzwi były w Płocku prawdopodobnie przez około 250 lat, a następnie ozdobiły sobór św. Sofii (Mądrości Bożej) w Nowogrodzie Wielkim na Rusi. Nie wiadomo, jak Drzwi znalazły się w Nowogrodzie. Według XV–wiecznej legendy przywiózł je z Bizancjum książę Włodzimierz Wielki poprzez Korsuń na Krymie (stąd nazwa drzwi korsuńskie), co jednak nie jest możliwe.

Według niektórych hipotez historycznych miały być zrabowane w XIII w. przez Litwinów podczas ich wyprawy na Mazowsze. Inni badacze historii twierdzą, że zostały przekazane jako dar duchowieństwa polskiego bądź książąt płockich dla księcia nowogrodzkiego, Lingwena Olgierdowicza, brata Władysława II Jagiełły. Według jednych źródeł trafiły do Nowogrodu już w 1170 – wkrótce po wykonaniu, według innych przed połową XV wieku. Według wersji, jaką ogłosił w 1823 r. Friedrich von Adelung, Drzwi są militarnym trofeum Nowogrodzian (ściślej Karelów, Estończyków, Iżorów i północnych Rusinów), którzy zdobyli je w 1187 r. podczas wyprawy do ówczesnej stolicy Szwecji Sigtuny (stąd XIX-wieczna nazwa drzwi sigtuńskie).

Drzwi do katedry w Płocku zamówił biskup Aleksander z Malonne (zm. 1156). Mistrz Riquin, wraz z pomocnikiem Waismuthem, odlali je w brązie, w technice wosku traconego, w latach 1152–1154 w jednej z magdeburskich odlewni. Nie ma pewności czy należała ona do tamtejszej fabrica ecclesiae, działającej przy katedrze, zarządzanej przez biskupa Wichmana z Wetynu (ok. 1110-1192).

Figurki biskupów i wykonawców  znajdują się wśród reliefów, do których w 1 ćwierci XV w. dodano jeszcze przedstawienie ruskiego odlewnika, mistrza Abrahama. On też przystosował wrota do portalu zachodniego w soborze sofijskim w Nowogrodzie Wielkim na Rusi, dodając cyrylicą  tłumaczone z łaciny ruskie napisy. Hipotetycznie przyjmuje się, że drzwi zostały zrabowane z Płocka pod koniec XIII w. i po różnych kolejach losu, zawieszono je jako „miedzianą ikonę” w cerkwi prawosławnej na początku XV w.